De Curaçaose economie van 2020

De Curaçaose economie van 2020: de eerste klap is een daalder waard

Datum: 6 januari 2020. Auteur: Roland O.B. van den Bergh. De heer van den Bergh is econoom, bestuurslid en oprichter van de Economenclub en senior onderzoeker bij Curconsult N.V. Dit artikel is tevens geplaatst in het Antilliaans Dagblad van 6 januari 2020.

Eind december 2019 maakte Minister-President Rhuggenaath het nieuws bekend dat de Klesch-group de nieuwe exploitant van de raffinaderij zou worden. Tot voor kort waren vrijwel alle economische indicatoren, met uitzondering van die over het toerisme, in de min. Er is gelukkig weer licht aan het eind van de tunnel voor Curaçao, haar burgers en ondernemers. Maar er moet meer gebeuren wil de economie van Curaçao weer gaan groeien. Gaan we in 2020 doorpakken of achteroverleunen?

2019 wel beweging maar geen verandering of verbetering

De Groeistrategie Curaçao¹ en het daarop gebaseerde samenwerkingsconvenant tussen Curaçao en Nederland² waren begin 2019 de eerste tekenen dat het de overheid van Curaçao er veel aan gelegen was om economische groei te realiseren, de overheidsfinanciën in evenwicht te houden en het overheidsapparaat te verbeteren. Daaroverheen en aansluitend is het Groeiakkoord ondertekend tussen Nederland en Curaçao. Deze groeidocumenten zijn ondanks de goede intenties, vooralsnog papieren documenten waar nog geen voelbare verandering of verbetering uit voort is gekomen. Hopelijk in 2020 wel.

In het nieuwjaarsartikel van 2019: Economisch kanteljaar 2019 voor Curaçao³ werden 10 uitdagingen geschetst voor Curaçao. De boodschap was als je deze uitdagingen aangaat, kantelt de economie de goed kant op. Van deze uitdagingen zijn er 3 opgepakt en 7 niet. Dat in 2019 de economie de verkeerde kant is omgekanteld mag dan ook geen verrassing heten.

Overheid platzak

De overheidsfinanciën waren in 2019 niet in evenwicht en de tekorten van de voorgaande jaren konden niet gecompenseerd worden. Een strikte interpretatie van de Rijkswet Financieel Toezicht resulteerde logischerwijs in een aanwijzing door de Koninkrijks Ministerraad.⁴ De regering van Curaçao verhoogde daarop de accijnzen (“een biertje is nu wel erg duur geworden”) en de omzetbelasting bij invoer van 6% naar 9%. Een incidentele meevaller (betreft gelden van de bronbelasting op basis van Belastingregeling Nederland – Curaçao), zorgde ervoor dat de overheidsexploitatie (zonder investeringen) zelfs een bescheiden overschot vertoonde over de eerste 9 maanden van 2019.

Economische krimp en gebrek aan meevallers zullen de regering noodzaken om in 2020 extra maatregelen te nemen. Belangrijkste is de invoering van de algemene bestedingsbelasting (ABB). Het inzetten op een ABB-percentage van 12% voor goederen en 9% voor diensten leidt tot 112 miljoen ANG aan extra overheidsinkomsten die door bedrijven en burgers moeten worden opgehoest. Gevolg volgens CBCS, IMF en SER is een hogere inflatie en een verdere krimp van de economie.⁵

De afgelopen 10 jaar is het financieel beleid van de overheid gericht geweest op inkomstenverhogen en niet op substantiële uitgaven de verlaging. Telkens is gekozen voor de “easy way out.” Het eerst is ook makkelijker, het tweede economisch wenselijker. Het IMF benadrukt de noodzaak voor: “a broader civil service reform that structurally reduces the number of positions to secure long-term savings.” ⁶

Een bijkomend economisch probleem is dat door tekorten publieke investeringen gericht op het faciliteren van economische activiteit sterk achterblijven. Dit belemmert particuliere investeringen. Tussen publieke en private investeringen behoort een bepaald evenwicht en afstemming te zijn. Als je vandaag als overheid niet investeert in je economie, kun je niet verwachten dat morgen de economie gaat groeien. Natuurlijk is er veel geïnvesteerd in het Curaçao Medical Center maar dat zijn geen publieke investeringen die geld opleveren en bijdragen aan economische groei. Ergo, ze kosten geld dat terugbetaald moet worden met hogere tarieven voor bijvoorbeeld ligdagen: deze stijgen van 340-714 naar 1512 ANG in 2020. Wellicht dat de in het groeiakkoord toegezegde lening door Nederland van 180 miljoen ANG voor productieve, rendabele projecten voor de periode 2019-2022 soelaas kan bieden.⁷

Fiscale lappendeken

Het huidige fiscale stelsel is een onsamenhangende lappendeken geworden waar een eenvoudige ondernemer zonder fiscalist niets meer van snapt. Het systeem kenmerkt zich door een gebrek aan transparantie, klantgerichtheid en het verschillend behandelen van ondernemingen via ontheffingen, vrijstellingen en rulings. Het fiscale systeem kraakt, ook al voor de brand in het belastinggebouw. Het moet en kan allemaal vele malen beter, eerlijker, transparanter en eenvoudiger. Het IMF is op verzoek van de CBCS en regering bezig met een studie om aan te geven hoe een nieuw belastingstelsel er uitziet en gaat werken in de praktijk. Tegelijk zou het wenselijk zijn om het socialezekerheidsstelsel hierin mee te nemen (in het bijzonder: AOV/AWW, AWBZ en BZV) om dit beter af te stemmen op het belastingsysteem (bijvoorbeeld à la BES-eilanden) en omwille van de duurzaamheid.

Wantrouwen in de economie

Perceptie onder de bedrijven in de private sector geeft doorgaans een goede indicatie welke kant het opgaat met de economie. Het Centraal Bureau voor de Statistiek van Curacao doet via haar conjunctuuronderzoek daar elk half jaar onderzoek naar.⁸ Resultaten van het onderzoek voor de eerste helft van 2019 geven aan dat het vertrouwen in de economie daalt: 2% van de ondernemingen heeft vertrouwen in de economie; 56% heeft geen vertrouwen; dat was de 2^e helft van 2017 nog 30%.

Het sombere beeld over 2019 wordt bevestigd door de CBCS. In alle sectoren, met uitzondering van de horeca/toerisme en financiële dienstverlening, nemen de activiteiten af.

Gelukkig zijn ondernemers altijd positiever over hun eigen prestaties en vooruitzichten dan over de Curaçaose economie anders zou er vrijwel niets meer geïnvesteerd worden. 45% heeft vertrouwen in de eigen toekomst. Het meeste vertrouwen is terug te vinden in horeca.

Het vertrouwen in de lokale financiële sector en het toezicht hierop door de CBCS heeft in 2019 een verdere deuk opgelopen met de bankrun en het bevriezen van de tegoeden van boven de 10.000 ANG bij de Girobank. Ook de problemen bij ENNIA zijn verre van opgelost. Naar schatting is de solvabiliteit van ENNIA en Girobank met ongeveer 1 miljard ANG geslonken.

De oplossing voor het probleem lijkt telkens meer richting ondernemers en burgers (vooral degene met pensioen bij de ENNIA en forse deposito’s bij de Girobank) geschoven te worden. Die lijken het gelach voor falend toezicht door CBCS, slapende Raden van Toezicht en mismanagement van directies te moeten betalen. We hebben het dan over een gecumuleerde economische brandschade van 18% van het GDP van Curaçao. Positief voor de sector is dat de andere financiële instellingen – die wel hun jaarstukken publiceren – hun zaken beter op orde hebben.

Werkloosheid, maar ondernemers kunnen geen personeel vinden

De economische recessie vertaalde zich meedogenloos in het werkloosheidpercentage. Dit nam toe van 13,8% in september 2018 naar 21,2% in april 2019. In absolute aantallen kwamen er 6.000 werklozen bij. Toch blijven, ook nu nog, hardnekkige geluiden van bedrijven komen die stellen dat ze geen goed personeel kunnen vinden.

In de bouw is er een chronisch gebrek aan lokale vakmensen; die banen worden nu vaak door latino’s ingevuld. De horeca klaagt over de mismatch tussen aanbod en vraag. De verwachting is dat in 2020 er circa 2.000 directe nieuwe arbeidsplaatsen bijkomen in de toeristische sector. Kenners in het veld verwachten dat niet meer dan 50% lokaal vervuld kan worden. Ze wijzen in dat verband op een chronisch gebrek aan horeca-opleidingen en aan een tekort aan personeel geschikt en bereid om in deze sector te werken.

Gechargeerd en natuurlijk ook ondernemerspraat, stellen diverse werkgevers : “niemand op Curaçao hoeft werkloos te zijn die wil werken”. In dat kader is het goed dat Corendon zijn eigen opleidingsschool begint waarbij een oplossing geboden wordt voor de mismatch in de toerismesector.

Minder deviezenreserve

De economische recessie werd tevens gekenmerkt door een afname van de bestedingen die overtroffen werd door een afname in de exportopbrengsten. Dit laatste was vooral het gevolg van het gebrek aan raffinaderij-activiteiten. De Amerikaanse sancties maakten het vrijwel onmogelijk voor de Venezolaanse staatsoliemaatschappij PdVSA om olieproducten te exporteren. Desondanks bleef de deviezenreserve met circa 3,5 maand ruim boven de norm van 3 maanden importdekking. Bij een mogelijke sluiting van de raffinaderij is de verwachting onder economen dat de importdekking in de loop van 2021 onder de grens van 3 maanden zal geraken. Dat zou het vertrouwen in de waarde van de Antilliaanse (of wellicht in de toekomst Curaçaose) gulden kunnen schaden.

Tijd voor positieve ontwikkelingen: de raffinaderij en het toerisme

Eind december 2019 kwam het heuglijke nieuws dat er voor de raffinaderij en daaraan gekoppeld de olieoverslag op Bullenbaai, een nieuwe exploitant gevonden was: de Klesch-group. Nadat geen duidelijkheid verkregen of tot overeenstemming gekomen kon worden met PdVSA, heeft de eigenaarsmaatschappij, Refineria di Korsou, besloten zich garant te stellen om 6 maanden de raffinaderij te exploiteren en daarmee de salarissen van de huidige werknemers te garanderen tot moment dat de Klesch-group de exploitatie en beheer van Bullenbaai overneemt.

De details zijn onbekend en veel moet nog uitgewerkt worden maar het volgende is aannemelijk. Indien de raffinaderij blijft doorpruttelen, waarbij werknemers doorbetaald worden en er minimaal onderhoud gepleegd zal de economie in 2020 met 2,3% krimpen. Als de raffinaderij volledig zou sluiten zou de krimp zelfs 5,2% bedragen volgens CBCS. De Klesch-deal zorgt ervoor dat de raffinaderij openblijft en er additionele investeringen gedaan worden in de orde van grootte van 400-500 miljoen dollars. Dat leidt tot extra werkgelegenheid voor een aantal jaren. Voor 2020 betekent dat de economie minder zal krimpen dan voorzien en de economie in termen van reëel Bruto Binnenlands Product zich zal stabiliseren rond een nul-groei.

De exploitatie van de raffinaderij door de buitenlandse eigenaar leidt tot een netto deviezeninstroom en de investeringen (Foreign Direct Investment) voor extra deviezeninkomsten. Met het behoud van de raffinaderij is Curaçao er niet. Om de economie te laten groeien moet er meer gebeuren.

De groei van de economie zal vooral van toerisme moeten komen. Op basis van cijfers van het Curaçao Tourism Bureau nam het aantal overnachtingen het afgelopen jaar toe met 11%. Naar schatting neemt het aantal cruisetoeristen toe met 3% in 2019. De trend zal zich in 2020 en jaren daarna zeer waarschijnlijk doorzetten. Het aantal hotelkamers zal in 2020 fors sterk toenemen met de heropening van de nu gesloten hotels, nieuwe grote en boutique hotels alsmede airbnb. Ook in het high end toerisme zal groeien als resultaat van de uitbreiding van het aantal luxe appartementen op het eiland.

Tegelijkertijd neemt de interesse om in de binnenstad te investeren geleidelijk maar gestaag toe. Er staan een aantal grotere projecten op stapel (Majestic, St. Elisabeth District, Mariott ex-Pen Resort, Kleine Werf e.a.) die in 2020 beginnen en in de jaren daarna zorgen voor meer werkgelegenheid. Indien alles soepel verloopt, genereert onze hernieuwde werelderfgoed binnenstad de komende 5-10 jaar 800 miljoen aan investeringen en levert het structureel ongeveer 2.500 nieuwe arbeidsplaatsen op; een stuk meer dan bij de raffinaderij behouden blijft.

Achteroverleunen of doorpakken?

De positieve ontwikkelingen bij de raffinaderij en in het toerisme kunnen de start zijn om de transitie van de Curaçaose economie voortvarend ter hand te nemen. Gaan we doorpakken, of blijven we hetzelfde doen als in het verleden en dan hopen dat de economie vanzelf gaat groeien.

Het tij is goed om nu door te pakken en wegen in te slaan die vroeger ontoegankelijk of verboden waren. Er zijn vele uitdagingen: flexibilisering van goederen- en dienstenmarkten (ook die van arbeid), kwaliteitsslag van overheidsapparaat, meer ondernemers en ondernemerschap, meer export en internationale orientatie, etc.

Het lijkt erop dat we de eerste daalder verdiend met de raffinaderij hebben verdiend, maar het realiseren van een duurzame economische groei vereist stevig doorpakken.

Disclaimer: dit artikel is geschreven op persoonlijke titel en vertegenwoordigd de mening van de auteur. Deze stemt niet altijd overeen met mensen, bedrijven en andere organisaties zoals de “Economenclub” waarmee de auteur een of andere relatie mee heeft.